Dernek İktisadi İşletmesi Nasıl Kurulur

Dernekler, tüzüklerinde yer alan amaçlarını gerçekleştirmek üzere gelir elde etmek durumundadırlar. Bir çok dernek gelir elde etmek için iktisadi işletme kurar. Dernek iktisadi işletmesi kurmak için öncelikle tüzükte ticari faaliyetler yapılabileceğine dair maddenin bulunması gerekir. Ticari faaliyetler yürütecek olan derneklerin iktisadi işletmesi kurumlar vergisi mükellefi olup, bilanço usulüne göre defter tutması gerekecektir. Bu makalede dernek iktisadi işletmesi nasıl kurulur diyen sivil toplum gönülleri için tüm detayları aktaracağız.

Öncelikle dernek tüzüğünde ”amaçlarını gerçekleştirmek için iktisadi işletme kurabilir’‘ maddesi yoksa, olağanüstü genel kurul toplantısı yaparak tüzükte değişikliğe gitmelisiniz. Tüzükte derneğin ticari faaliyet yapabileceğine dair madde var ise, yönetim kurulu olarak iktisadi işletme kurmak için karar almalısınız. Karar alma işlemi sonrasında da bulunduğunuz ilin Ticaret odasına kaydınızı gerçekleştirirsiniz.

Dernek İktisadi İşletme Kuruluşu

Derneklerin tek seferlik organizasyon gelirleri için iktisadi işletme kurmaları gerekmez. Örneğin; yardım gecesi düzenleyip, kermes ürünleri satma ya da dernek gecesi için konser bileti satma gibi tek seferlik etkinlikler ticari faaliyet olarak değerlendirilmez. Ancak gelir getirici olarak düzenlemiş olduğunuz etkinlikler sürekli hale gelirse, dernek iktisadi işletmesi kurmanız gerekir.

Tabi dernekler etkinlikten ziyade sürekli ticari faaliyet gösterecek işletme kurarak gelir elde etmeyi tercih eder. Örneğin; bir köy derneğinin düğün salonu açması ya da hayvanları koruma derneğinin kedi maması üretmesi gibi örnekler verebilir. Şimdi dernek iktisadi işletmesi kuruluş adımlarına geçelim.

Not: Tüm iktisadi işletme kurulum sürecini mutlaka alanında tecrübeli bir dernek danışmanlık şirketi ile yürütün. Elif KARATAŞ İdari Danışmanlık Hizmetleri olarak, tecrübeli kadromuzla sivil toplum gönüllülerinin tüm dernek yönetim süreçlerinde yanında yer almaktayız.

1.Yönetim Kurulu Kararı Alınır

Tüzükte derneğin iktisadi işletme kurabileceğine bir madde var ise, yönetim kurulu tarafından karar alınır. Alınacak olan bu kararda işletmenin unvanı, açık adresi, sermayesi, temsilcileri, bunların uyrukları ve ev adresleri, temsilin şekli, işletmenin konusu ve detayları açıkça belirtilmelidir. Alınan bu karar noterde onaylatılır. (Karar Örneği)

2.Dernek İktisadi İşletmesi Ticari Sicil Kaydı

Dernek iktisadi işletmesi kurmak isteyen dernekler karar aldıktan sonra yönetici yada yetkili müdür olarak atanan kişiler tarafından MERSİS kaydı yaptırılır. Sanayi ve ticaret odasına tescil kaydı için giderken aşağıdaki belgeleri de yanınızda götürmelisiniz.

• Dernek tüzüğünün noter onaylı aslı
• Valilik, Kaymakamlık ya da Sivil Toplum İl Müdürlüğünden alınacak derneğin faaliyette olduğunu, kuruluşunu  gösteren belge.
• Yönetim kurulunun aldığı karar noterde tasdik ettirilecek.
• İktisadi işletme açılış kararı veren yönetim kurulu üyelerinin görev süresinin dolmadığını ya da bitmeye yakın olmadığını gösteren, noter onaylı en son seçime ait genel kurul kararı.
• İşletmeyi temsil ve yetkiye sahip olan kişilerin noterden onaylı imza beyannamesi, nüfus cüzdanı fotokopisi ve ikamet adresini belirtir belge.
• Odaya kayıt için beyanname
• Dernek iktisadi işletmesi potansiyel vergi numarasını gösteren vergi dairesi görüntüleme belgesi
• İktisadi işletmeden sorumlu olacak müdür ya da yetkililerin fotoğrafları

Bazı ticari sicil müdürlükleri sizden ekstra evrak talebinde bulunabilir ya da evrak sayılarını arttırabilir. Tüm bu evrakları teslim ettikten sonra ticari sicil müdürlüğü, iktisadi işletmenin bağlı bulunduğu vergi dairesine tüzel kişilik açılışını 15 gün içinde bildirir. Dernek işletme yetkilisinin başlangıç aşamasında vergi dairesine herhangi bir açılış evrakı verme yada bildirme yükümlülüğü yoktur. Burada ticari sicil müdürlüğü tüzel kişilik açılışını vergi dairesine bildirmekle yükümlüdür. Oda kayıt ve belgesi alındıktan sonra dernek muhasebesi alanında uzman bir şirket ile anlaşıp, NACE kodunda yer alan faaliyetlere yönelik vergi mükellefiyetini başlatabilirsiniz.

3.Dernek İktisadi İşletmesi Belediye Ruhsatı

Dernek lokali açarken mülki idare amirliğinden izin alsanız bile, belediye sınırları içerisinde yapı kullanım izni belgesi almanız gerekir. Dernekler tarafından kurulan iktisadi işletme ise, ticari faaliyet yürüten ve kurumlar vergisine tabi olan her işletme gibi belediyeden ruhsat almak durumundadır.

Bir dernek olarak plaj yeri işletebilir, düğün salonu kurabilir ya da tiyatro faaliyetlerinde bulunabilirsiniz. Belediyeden verilecek ruhsat ise tamamen güvenli bir şekilde ticari faaliyetleri yürütme amaçlıdır. İstenen evrakların detayı için dernek belediye ruhsatı başlıklı makaleyi inceleyebilirsiniz.

4.Dernek İktisadi İşletmesi Muhasebesi

İktisadi işletmeler, kooperatif ve sermaye şirketi dışında kalan, ticari, sınai ve zirai alanda hizmet ve ürün sunan, üyeleri tarafından kar paylaşım amacının güdülmediği, dernek amaçlarının sağlanmasına yönelik gelir getirici faaliyette bulunan, kurumlar vergisine tabi olan dernek ya da vakıf işletmeleridir.

Dernek işletmeleri ticaret yapan her işletmenin bağlı bulunduğu kanunlar gibi ayrıca dernekler kanunu ve medeni kanunu da bağlıdır. Bu nedenle hem iktisadi işletme hem de dernekler kanunu ve yönetmeliği alanında uzman bir  şirket ile çalışmalısınız. Elif KARATAŞ İdari Danışmanlık Hizmetleri olarak dernek muhasebesi gibi bir çok dernek yönetim süreçlerinde uzman kadromuzla yanınızda yer almaktayız.

Dernekler işletme hesabına göre defter tutabiliyorken, dernek işletmelerinin bilanço hesabına göre defter tutması gerekiyor. İktisadi işletmeden elde edilecek olan kar payı, işletme hesabı defteri tutan derneğe direk gelir olarak yazılabilir. Ancak dernekler isteğe bağlı olarak bilanço hesabına göre defter tutabilirler. (Dernek Defterleri)

İktisadi işletmeler tacir sıfatı kazanmaz. Tacir sıfatı bir işletmenin zarar ettiğinde mahkeme kararı ile iflas edip, borçlarını ödemekten feragat edebileceği anlamına gelir. Bu durum nedeni ile tacir sıfatı derneğe verilir. Eğer dernek iktisadi işletmesi borçlarını ödeyemeyecek duruma gelirse, bu durumdan dernek sorumlu olur. Alacakların tahsilinde dernek yönetimi muhatap alınır.

5.İktisadi İşletme Vergileri ve Ödemesi Gereken Ücretler

• Her ay ödenmesi gereken Katma Değer Vergisi
• Beyannamelere ait damga vergisi
• Geçici vergi (3 ayda 1)
• Stopaj Ödemeleri
• Muhtasar Vergi ( 3 ayda 1)
• Kurumlar Vergisi ( Yılda 1 kez)
• Yıllık Defter Tasdik Ücreti
• Aylık Muhasebe Ücreti vb.

Dernek Lokali İktisadi İşletme Sayılması

Dernek lokalleri, üyelerin sosyal faaliyetlerine dönük ihtiyaçlarını karşılamak amaçlı, mülki idare amirliğinin izni ile açılan tesislerdir. Daha önce mahkemeye konu olsa da, dernek lokallerinin iktisadi işletme sayılıp, sayılmayacağı ile ilgili hüküm bellidir.

Dernek lokalleri üyelerinden maliyetlerini karşılamak için dahi olsa, herhangi bir bedel almamak şartıyla iktisadi işletme olmadan faaliyet gösterebilirler. Ancak masraflarını çıkarmak için dahi olsa, para alması veya toplaması sürekli faaliyet gösteren bir işletme statüsüne sokacağı için, onları iktisadi işletme yapmaktadır. Mal ve hizmet satışı sadece üyelere yapılsa bile kurumlar vergisi mükellefiyeti doğacaktır.

Derneklere üye olmayanların giremeyeceği, sadece misafir olanların kabul edilebileceği ise, ticari işletme vasfını kazanmaması için getirilmiş bir zorunluluktur. 

İktisadi İşletme Kar Dağıtılması

Derneğin ticari faaliyette bulunması sonucu iktisadi işletme kar ederse, bu kar payından vergi kesintileri düşülerek, dernek gelir hesabına istenilen oranda aktarım yapılabilir. Yönetim kurulu üyelerine herhangi bir kar aktarımı söz konusu olamaz. Derneğe gelecek olan bu kar payı ise yardım ya da bağış olarak kabul edilemez.

Derneğe aktarılacak olan kar payı yönetim kurulu tarafından alınacak olan karar ile belirlenir. İsteğe bağlı olarak kar payının bir kısmı yatırım payı ya da yedek akçe olarak iktisadi işletmenin hesabında tutulabilir.

Dernek İktisadi İşletmesine Sermaye Aktarımı

Bu işlem iki şekilde yapılabilir. Ya iktisadi işletmeye dernek yönetim kurulu tarafından alınan karar ile borç verilir ya da düzenli olarak sermaye artışı yapılabilir. Yönetim kurulu tarafından alınacak olan kararda sermaye aktarımını ne şekilde yapacağınızı ve sermayenin hangi işlerde kullanılacağını yazmalısınız.

Derneğin İktisadi İşletmeden Hizmet ya da Ürün Alması

Derneğin kendine ait olan iktisadi işletmeden mal, hizmet ya da ürün olması mümkündür. Piyasa koşullarına göre fiyatlar rekabetçi ise kanunen herhangi bir engel yoktur. Örneğin; kedi maması üretimi yapan bir sokak hayvanlarını koruma derneğinin, kendi iktisadi işletmesinden ürün alması yasaldır. Tabi bu durumun bir istisnası mevcut.

Eğer alınan hizmet ya da üründe, piyasa koşullarına göre aşırı fiyat farkı var ise, transfer fiyatlandırması olan vergilendirme türü uygulanır. Buna bir nevi dernekler tarafından yapılan örtülü dağıtımı adı verilir. Maliye Bakanlığı tarafından örtülü kazanç dağıtımına ilişkin esaslar kanun kapsamında belirlenmiştir. Aykırılık olmaması adına hem iktisadi işletme hem de dernek tarafından fiyat ve bedel ispat edici tüm evrakların saklanması gerekir.

Dernek İktisadi İşletmesi Kurmak İsteyenlerin Bilmesi Gerekenler

• Dernek yönetim kurulu üyelerinin iktisadi işletmeye verdikleri uzmanlık hizmeti karşılığında ücret almaları mümkündür. Alacakları ücret tutarı ise arizi kazanç sınırını geçemez. Yani devamlılık arz etmeyen hizmetlerde 2021 yılı için 43 Bin TL’yi geçmeyecek şekilde ücret alabilirler.
• Dernek iktisadi işletmesi normal bir işletmenin bağlı olduğu tüm kurumlar tarafından denetlenebilir. Ayrıca denetim esaslarında dernekler kanunu ve yönetmelik kurallarına da tabidirler.
• Dernekler anonim şirket, limited şirket ya da kooperatif kuramazlar. Ancak bunları ortak olup, kar payı alabilirler. Sorumlulukları ise sermayedeki kar payları kadardır.
• İşletme içerisinden mal ve hizmet üretiminin bir bedel ile satılıyor olması gerekir. Kar edilmese bile, bir bedel karşılığında satılan hizmet ve ürünün olması ile iktisadi işletme vasfı kazanılır.
• Dernekler genel kurul ya da yönetim kurulu kararı ile işletmeye yetkili, sorumlu ya da müdür ataması yapar. Sorumlu temsilciler ticaret unvanı adı altında temsil ve ilzam yetkisine sahip olur.
• Derneklere ait olan iktisadi işletmeler, diğer ticari işletmeler gibi kurumlar vergisi kanunlarına tabidir. İşletmenin defteri bilanço usulüne göre tutulur. Vergilendirmede ki en büyük amaç, dernek işletmeleri ile normal ticaret yapan kişiler arasında haksız rekabetin oluşmasının önüne geçmektir.

İktisadi İşletmenin Kapatılması

Dernek yönetim kurulundan alınacak olan kapanış kararı sonrası tasfiye usulü ile iktisadi işletme kapatılabilir. Yönetim kurulundan alınacak olan karar ticari sicil müdürlüğüne tescil ettirilir. Bu aşamadan sonra bir yıllık iktisadi işletmenin kapatılmasına yönelik tasfiye süreci başlar. Tasfiye kararı alındıktan sonra Ticaret Sicil Gazetesinde, birer hafta arayla 3 kere iktisadi işletmenin tasfiyesinin yapılacağı yayınlanır.

1 yıllık süreç esnasından işletmenin alacakları tahsil edilip, borçlar ödenir. Ödemesi gereken vergi borçları ve diğer kurumlara herhangi bir borç var ise kapatılır. Tüm bu süreç bittikten sonra iktisadi işletmenin tasfiye edildiğine yönelik karar alınır. Karar sonrası vergi dairesine gidilerek, kapatma işlemleri gerçekleştirilir.

Tüm tahsilat ve borç ödeme işlemi yapıldıktan sonra, iktisadi işletmeden kalan para, derneğe gelir olarak aktarılabilir. Tasfiye aşamasında gelir getirici demirbaş satımı gibi ticari faaliyetler yürütülebilir.

”Dernek iktisadi işletmesi nasıl kurulur” başlıklı makalenin sonuna geldik. Tüm bu işlemleri ve makalede olmayan detayları ezberlemek hatasız bir şekilde ilerlemenizi sağlamaz. Mutlaka sadece dernek muhasebesi ve dernek yönetimi alanında uzman bir danışmanlık şirketi ile çalışmalısınız.